مساله آب و شکل‌گیری تعادل سیاسی-اجتماعی در توسعه جامعه ایرانی (مورد مطالعه: نظام مدیریت آب در حوضه زاینده‌رود)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، پردیس البرز، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 دانشیار گروه مهندسی و مدیریت منابع آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

کم­آبی و ویژگی­های اقلیمی، یکی از مهم‌ترین وجوه تمایزی است که نظریه­پرداران توسعه در توضیح ویژگی­ها و شرایط جوامع شرقی و ایران در تحولات اجتماعی جامعه به آن توجه کرده­اند. این نگرش منجر به ارائه نظریاتی ازجمله شیوه تولید آسیایی، استبداد شرقی و استبداد ایرانی شده است که هرکدام با توجه به برخی از ویژگی­های جامعه، سعی در ارائه توضیحی در مناسبات توسعه شرق و پیوند آن با آب داشته­اند که نتوانسته­اند با توجه به مشخصات جامعه ایرانی، پاسخ دقیقی برای آن تبیین کنند. این مطالعه با بهره­گیری از روش تحقیق کیفی و مطالعات تاریخی، با بررسی اسناد و هم‌چنین مشاهده و مصاحبه با کشاورزان، سیاست­گذاران و مردم ساکن حوضه زاینده‌رود، تصویر دقیق‌تری از پیوند آب و توسعه در جغرافیای این منطقه از ایران ارائه می‌دهد. نتایج به‌دست آمده در این تحقیق نشان می­دهد که مسئله کم­آبی در ایران سبب شکل­گیری نظامی شده است که برآمده از دو بازوی مشروعیت سیاسی و مقبولیت اجتماعی با فرآیند­های انتصاب و انتخاب است و توسعه جامعه ایرانی، منوط به توازن قوای این دو بخش بوده و چنان‌چه تعادل قدرت آنان بر هم بخورد، جامعه به‌سمت استبداد سیاسی و یا انقلاب اجتماعی حرکت می­کند.

کلیدواژه‌ها


 
آزاد ارمکی، ت.، (1391)، بنیان‌های فکری نظریه جامعه ایرانی، تهران: نشر علم.
ابن خلدون، ع.، (1393). مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی.
افضلی، ر.، (۱۳۸۳)، "رویکردی فرهنگی به نظم سیاسی پیشامدرن و زمینه­های تاریخی دولت مدرن در ایران"، نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، ۶۳(1)، ۱-۳۸.
تاورنیه، ژ.، (۱۳۶۳)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، تصحیح حمید شیرانی، تهران: انتشارات سنایی.
حسینی ابری، ح.، (۱۳۷۷)، "مدیریت سنتی آب زاینده­رود، بحثی در دانش بومی ایران"، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ۱۵، ۱۰۱-۱۲۰.
دورکیم، ا.، (1381)، درباره تقسیم کار اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
سراج، م.، و یوسفی­فر، ش.، (۱۳۹۶)، "نقش حکومت­ها در ایجاد شبکه­های آبرسانی کشاورزی در گستره شرقی خلافت تا حمله مغول"، تاریخ ایران، ۸۰(2-3)، ۷۹-۱۱۰.
شاردن، ژ. (۱۳۴۵). "سیاحت­نامه شاردن"، ترجمه محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
علمداری، ک.، (۱۳۸۰)، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران: نشر توسعه.
فلیک، ا.، (۱۳۹۶)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی،. تهران: نشر نی.
کاتوزیان، م.، (۱۳۹۱)، ایرانیان، دوران باستان تا دوره معاصر، ترجمه حسین شهیدی، تهران: نشر مرکز.
کاتوزیان، م.، (۱۳۹۶)، ایران، جامعه کوتاه مدت و سه مقاله دیگر، ترجمه عبداله کوثری، تهران: نشر نی.
کاتوزیان، م.، (۱۴۰۰)، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
کاظمی،‌ ح.، (۱۳۹۹)، "نظریه استبداد شرقی و ماهیت دولت و جامعه در ایران پیشامدرن"، پژوهش سیاست نظری، پاییز و زمستان ۱۳۹۹، ۲۸(3-4)، ۳۲۹-۳۶۸.
کمپفر، ا.، (۱۳۶۳)، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
نامدار، م.، و نظری مقدم، ج.، (۱۳۹۷)، "اعتبارسنجی نظریه استبداد شرقی در فهم تحولات اجتماعی ایران"، پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی، ۶۴(4)، ۲۰۷-۲۳۰.
ویتفوگل، ک.، (1398)، استبداد شرقی: بررسی تطبیقی قدرت تام، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث.
Madani, K., and Mariño, M., (2009), "System dynamics analysis for managing Iran’s Zayandeh-Rud River basin", Water Resources Management, 23, 2163-2187, https://doi.org/10.1007/s11269-008-9376-z.
Mohajeri, S. (2017), "Integrated water resources management Zayandeh Rud”, German-Iranian Research and Development Cooperation for a Better Future, Berlin: inter 3 Institute for Resource Management GmbH.